Pazarcık: Hacıoğlu Pazarcık, Dobriç, Bazargic, Tolbuhina

Makale: Özhan Öztürk

Pazarcık (Pazardzhik, Пазарджик), Hacıoğlu Pazarcık, Trak ve Roma dönemi yerleşimine ait izler bulunan bölgede 16. yüzyılda aynı adı taşıyan Türk beyi tarafından kurulmuştur. 17. yüzyılda 1.000 hane, 100 dükkân, 2 han, 3 hamam, 12 cami ve 12 okulun bulunduğu yerleşim 19. yüzyıla dek dokumacılık, bakırcılık, dericilik gibi el sanatları ile tahıl, keten, peynir, yün ve yün gibi tarım-hayvancılık ürünlerinin ihracı ile zenginleşmiştir.

1878’de Bulgaristan’ın bağımsızlığını kazanmasını ardından adı Dobriç olarak değiştirilmişse de, 1913-40 arasında bölge Romanya’ya bağlanınca orjinal Türkçe adı Pazarcık’ın Rumen ağzındaki telaffuzu olan “Bazargic” yeniden benimsenmiş, 25 Eylül 1940’da Kraiova antlaşmasıyla tekrar Bulgaristan’a verilince ise önce Bulgaristan’ı 5 Eylül 1944’de kurtaran Kızıl Ordu Mareşali Fyodor İvanoviç Tolbuhin’a atfen Tolbuhina, 19 Eylül 1990’dan sonra ise eski Bulgarca adı Dobriç yeniden kullanılmaya başlanmıştır.

Hacıoğlu Pazarcık kent merkezinin nüfusu 1880’de 9.567, 1910’da

17.146, 1946’da 30.522, 1985’de 118.494, 2009’da 102.710 kişi olup, bunun % 86’sı Bulgar, % 8’i Türk, % 3.5’i Çingenedir.

Yerleşimler

Balçik, Antik Çağ’da Karadeniz kıyısında Krounoi adıyla kurulmuş bir Yunan kolonisinin adı olup, Varna’nın 42 km kuzeydoğu yer almaktadır. Denizde bir Dionysos heykeli bulunmasının ardından adı Dionysopolis olarak değiştirilen kentin kalesi Bizans döneminde deniz kenarında eski bir Trak yerleşimi üzerine inşa edilmiştir. Kent adının Gagavuzlar tarafından verildiği ve Türkçe küçük kent[1] anlamına geldiği veya Balik ile ilişkili olduğu iddia edilmiştir. Etnik açıdan büyük ölçüde Gagavuz ve Tatar olan demografik yapısı 1878’de Bulgaristan’ın bağımsızlığını kazanmasını ardından hızla değişmiş, 1878’de % 10 olan Bulgar oranı 2009’da 22 köyü dâhil 22,843 olan nüfusun % 69.2’sini oluştururken Türklerin oranı % 16.2, Çingenelerin ki ise % 12.3’de kalmıştır.

Armutlu veya 1942 sonrası kullanılmaya başlanılan adıyla Kruşari[2], Dobriç merkezinden 32 km, Varna’dan 82 km mesafede bir yerleşim olup, nüfusu 7,729’dur.

Kurtpınar veya Tervel, ilk olarak Osmanlı tahrir defterlerinde 1673 tarihinde görülen bir yerleşim olup, 2009 nüfusu 28,515’dur.

Şabla, Kavarna’dan 19 km mesafede bir sahil kasabasının adı olup, Eski Yunanca kaynaklarda Karon Limen adıyla geçen tarihi iskelenin üzerinde kurulmuştur ki burası Bulgaristan’ın en doğu noktasını oluşturan Şabla burnu üzerinde Karadeniz ve Şabla tuz gölü kıyısında yer almaktadır. Şabla deniz feneri Kırım Savaşı sırasında 15 Temmuz 1856’da MS 4. yüzyıldan kalma bir Bizans kale yıkıntısı üzerinde 1756 ve 1786’da inşa edilmiş eski fenerlerinin yerine dikilmiş olup, 28.23 m yüksekliğiyle Bulgaristan kıyılarındaki en yüksek deniz feneridir.

Kasιm kasabası Osmanlı kayıtlarında ilk olarak 1573 defterlerinde görülmekte olup, 1942 yılında Bulgar general Stefan Toşev’in hatırasına adı “General Toşevo” olarak değiştirilmiştir.

Kavarna kasabası Varna’nın 64 km kuzeydoğusunda yer alan Kaliakra burnunun birkaç km batısında Yunan kolonistlerce Trak halkının yaşadığı topraklarda MÖ 5. yüzyılda Kallatis ile Apollonia arasında kurulan ve MÖ 1. yüzyılın ikinci yarısında bir depremle yıkılan antik Bizone[3]  kenti ile ilişkilendirilmektedir. Roma döneminde aynı adla anılan yerleşim MS 7. yüzyılda Bulgarlar, sonrasında Tatarlar ve 1397’de Osmanlılar tarafından yıkılmıştır. 15. yüzyılda ilk kez Kavurna[4] adıyla anılan kent 17. yüzyılda yeniden inşa edilmiş olup, 12 Osmanlı çeşmesi, 15. yüzyıla tarihlenen bir hamam, yine Osmanlı döneminde inşa edilmiş 1836 tarihli St. George ve 1860 tarihli “Meryem’in göğe yükselişi” kiliseleri gibi tarihi eserlere ev sahipliği yapmaktadır.

Kaynak: Özhan Öztürk. Pontus: Antik Çağ’dan Günümüze Karadeniz’in Etnik ve Siyasi Tarihi (Genişletilmiş 3. Baskı). Nika Yayınları. Ankara, 2016

Notlar

[1] Balık “kent + küçültme eki  /-cık/. Büyük kent olarak Varna kastediliyor olmalıdır.

[2] Bulgarca Крушари “armut yetiştirenler”

[3] Yunanca Βιζώνη (Strabon i. 54, vii. p. 319; Pomp. Mela, II.2. 5; Pliny Nat. IV.18; Arrian, Periplus. 24)

[4] 14. yüzyıl İtalyan portulanlarında komşu kent Balçik’in antik adı Krouni’nin Carbona olarak yazılması dikkate alındığında bu adın ödünçlendiği düşünülebilir.